مریم وبلاگ

مروری بر هنر لاکی ایران

هنر لاکی و پاپیه ماشه و گل و مرغ سازی هنری است که از دوره صفویه تا کنون در ایران کاربرد داشته است و احتمالاً استفاده از لاک قبل از ورود دین اسلام به ایران برای نگهداری اشیا چوبی استفاده میشد و از انجا که بسیاری از وسایل هنری چوبی دوره ساسانی از بین رفته به یقین نمی توان نوع تزئین و یا نحوه استفاده از لاک را بر اینگونه آثار تشخیص داد اما در بررسی نقوش دوره های اسلامی ایران به نتیجه می رسیم استفاده از فن لاک کاری و رنگ و روغن بیشتر برای مراقبت از آثار بوده که از ضریب حفاظتی بالایی برخوردار نبوده است و هنرمندان مجبور بودند تا پوشش مناسبی برای نگهداری برخی از وسایل هنری دست ساز خود استفاده کنند که لاک بهترین ماده بود .

هنر ساخت اشیای هنری و کاربردی لاکی که در ایران بنام پاپیه ماشه یا نقاشی زیر لاکی مشهور است تا دوره صفوی بیشتر بر اشیای کوچک مانند قلمدانها ی فلزی کاربرد داشته  که طلا و نقره کوبی میشد و با لایه ایی از لاک روی ان را پوشش می دادند  این هنر بعدها با شروع دوره سلجوقی بنام هنر قلمدان سازی پیشرفت کرد تا جائیکه بادوره صفوی از چوب و فولاد قلمدانهای زیبایی می ساختند  و از خمیر کاغذ و مقوا در ساخت قلمدانهایی که بنام صنعت -هنر پاپیه ماشه شهرت دارد استفاده کردند در دوره صفوی ساخت دربهای چوبی با نقاشی زیر لاکی باب شد و در دوره زند و قاجار قرون 12 و 13 ه.ق این هنر رونق بیشتری یافت شهرهای اصفهان – شیراز – مشهد – تهران محل اصلی ترویج و ساخت هنر لاک سازی بود و در دوره فتحعلیشاه قاجار بدلیل ارتباط فرهنگی ایران و اروپا شیوه خاص تزئین وارد ایران گردید که با نام فرنگی سازی به طرح دور نماسازی – پرتره سازی – صورت سازی با اسلوب اروپایی در تزئین قلمدانهای قاجار پرداختند هنر لاکی در نتیجه این ارتباط فرهنگی به کشورهایی مانند هند – روسیه – آسیای صغیر که به تقلید ایران فعالیت هنری داشتند منتقل شدو شهرهایی مانند کشمیر هند – دربار دهلی و دکن قلمدانهایی با سبک ایران و نقوش هندو ایرانی ساختند و از نقوش گیاهی – حیوانی – انسانی – افسانه ایی بهره بردند .

شناختی بر هنر لاک کاری هند

 صنایع هنری هندوستان قدمت تاریخی دارد و در هر شهری از تکنیک خاصی برای ساخت و نقش اندازی استفاده می کنند در واقع بهترین نمونه های اشیای چوبی هند را در مقبره ها و خانه های قدیمی بخش هایی از شهرهایی مانند گجرات می بینیم که پوشش تزئینی آن بیشتر تصاویر حیوانی است منازل برخی بخش های گجرات هند با اینگونه اشیای چوبی تزئین شده است و شهرهای احمد آباد – وادودارا vadodara    - ماهوآ در این زمینه تبحر بیشتری دارند در ساخت آثار لاکی هندی شهرهایی مانند سارو شاترا – سانکددر – وادودارا – مناطقی هستند که هنر لاک کاری در ان شناسایی شده است و فن لاک کاری را بر وسایل مبلمان منازل مانند صندلی ها – صندوقچه ها و بخش های مهم تزئینی منازل بکار برده اند که نمونه ساده آن بر زیور آلات بانوان این مناطق دیده میشود همچنین مناطقی مانند ( ماهوآ) و (ایدار ) معروفترین مکانها برای تهیه اسباب بازی لاکی کودکان است .

در توضیح پایگاه اصلی و منشا هنر لاکی در هند تاکنون سخنی بمیان نیامده و سرچشمه ان را به ایران – هند – چین و حتی آسیای جنوب شرقی نسبت داده اند اما به احتمال زیاد بنا به استفاده فراوان صنعتگران هندی در تولید آثار چوبی و تبحر انها در هنر منبت چوب از گذشته باستان تا کنون نیاز  به پوشش مناسب برای حفاظت از اینگونه آثار بین هنرمندان هندی احساس میشده است و قریب به یقین از همان زمان فن استفاده از لاک بر ای پوشش آثار چوبی انها قدمت طولانی دارد در هند به این هنر لاک lac    می گویند که هنری است که از نوعی رزین ساخته میشود و مواد اولیه ان را حشره خاصی می دانند که بنام tachardia lacca     معروف است و هنرمندان شهرهای بنگال – مادهیا پرادش بخوبی نحوه ساخت این نوع رزین یا لاک طبیعی را می شناسند [1] در شیوه های جدید پایه اصلی ساخت لاک نوعی ورنیش است که در بیشتر تولیدات چوبی هند بکار میرود هنر لاک کاری در هند بیشتر برای سطوح صاف و هموار کاربرد داشته و مخلوطی از ترکیبات چوبی و حتی فلزی را هم می توان لاک زد هنرمندان هندی الگوهای متفاوتی بر چوب اجرا می کنند و به عنوان پوشش بر ان لاک می زنند در هند هنر لاک کاری هنر اصیلی است که برای آرایش مصنوعات چوبی بکار میرود و منطقه kerala    بمنظور تربیت هنرمندان لاک کار پر آوازه است همچنین شهرهای تامیل نادو – ارناکولام بنا به استفاده از مدلهای هندی و داستانهای اسطوره ایی شهرت یافته است .

هنر لاک کاری در هند بیشتر به دلیل وظیفه حفاظتی از چوب مورد توجه قرار گرفته و در شهرهایی مانند جامو وکشمیر گجرات – اریسا- کارناتاکا – پنجاب- بیهار- آندراپرادش- اوتار پرادش با شیوه های خاص خود استفاده میشود .

.